آیه 87 سوره مریم

لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً (87)

لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ: مالك نباشند روز قيامت هيچيك از متقين و مجرمين شفاعت را. إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً: مگر كسى كه فرا گرفته باشد نزد خداى تعالى پيمانى براى شفاعت، كه آن ايمان و عمل صالح و تبرى از غير خدا؛ چه اهليت شفاعت براى گناهكاران موقوف است بر آن يا مراد اذن الهى باشد در شفاعت، چه حق تعالى فرموده‌ «لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ» در مجمع فرمايد: مالك شفاعت دو قسم است: يكى شفاعت براى غير، دوم استدعاى شفاعت از غير. پس معنى آنكه هيچكس مالك شفاعت غير و استدعاى شفاعت از غير نكند براى خود مگر آن را كه وعده شفاعت داده شده از جانب خدا مانند انبياء و اولياء و شهداء و علماء و صلحا «1».

در كافى و تهذيب و من لا يحضر از حضرت صادق عليه السلام فرمود رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله: كسى كه نيكو نكند وصيت خود را نزد مرگ‌

«1» مجمع البيان ج 3 ص 531.

جلد 8 - صفحه 227

خود، باشد نقص در مروت و عقلش. عرض شد: چگونه وصيت كند ميت؟

فرمود: وقت حضور موت و اجتماع مردمان به اطراف او، بگويد: اللهمّ فاطر السّموات و الارض عالم الغيب و الشّهادة الرّحمن الرّحيم. اللّهم انّى اعهد اليك فى دار الدّنيا انّى اشهد ان لا اله الّا انت وحدك لا شريك لك و انّ محمّدا (ص) عبدك و رسولك و انّ الجنّة حقّ و النّار حقّ و ان البعث حقّ و الحساب حقّ و القدر حقّ (فى التهذيب- و ان الحساب و القدر و الميزان حقّ و ان القرآن كما نزلت و انّك انت اللّه الحقّ المبين جزى اللّه محمّدا صلّى اللّه عليه و آله خير الجزاء) و الميزان حقّ و انّ الّدين كما وصفت و انّ الاسلام كما شرعت و انّ القول كما حدّثت و انّ القرآن كما انزلت و انّك انت اللّه الحقّ المبين جزى اللّه محمّدا عنّا خير الجزاء و حيّا اللّه محمّدا و ال محمّد بالسّلام. اللّهمّ يا عدّتى عند كربتى و يا صاحبى عند شدّتى و يا ولىّ نعمتى الهى و آله آبائى لا تكلنى الى نفسى طرفة عين ابدا فانّك ان تكلنى الى نفسى طرفة عين كنت اقرب من الشّرّ و ابعد من الخير و انس فى القبر وحشتى و اجعل لى عهدا يوم القاك منشورا بعد از آن وصيت كند به حاجت خود. و تصديق اين وصيت در قرآن در سوره مريم در قوله تعالى‌ «لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً» پس اين عهد ميت باشد و وصيت حق هر مسلمانى و حقى است بر او كه حفظ نمايد اين وصيت را و ياد گيرد آن را. و حضرت امير المؤمنين عليه السلام مى‌فرمود: مرا تعليم فرمود رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و فرمود: جبرئيل آن را به من تعليم نموده‌ «1».

أَ لَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّياطِينَ عَلَى الْكافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا (83) فَلا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ إِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا (84) يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً (85) وَ نَسُوقُ الْمُجْرِمِينَ إِلى‌ جَهَنَّمَ وِرْداً (86) لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً (87)

وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً (88) لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئاً إِدًّا (89) تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ هَدًّا (90) أَنْ دَعَوْا لِلرَّحْمنِ وَلَداً (91) وَ ما يَنْبَغِي لِلرَّحْمنِ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً (92)

ترجمه‌

- آيا نديدى كه ما فرستاديم شيطانها را بر كافران كه بجنبانند آنها را جنباندنى‌

پس شتاب مكن براى آنها جز اين نيست كه ميشماريم براى آنها

جلد 3 صفحه 492

شمردنى‌

روز كه جمع كنيم پرهيزكاران را بسوى خداى بخشنده وارد شدگان‌

و برانيم گناهكاران را بسوى جهنّم تشنگان‌

مالك نميباشند شفاعت را مگر كسانيكه گرفتند نزد خداوند پيمانى‌

و گفتند گرفت خداوند فرزندى‌

بتحقيق آورديد چيز بسيار زشتى‌

نزديك شد آسمانها پاره پاره شود از آن و شكافته گردد زمين و فرو ريزند كوهها و منهدم شوند منهدم شدنى‌

براى آنكه خواندند براى خدا فرزند

و سزاوار نيست از براى خداى بخشنده آنكه بگيرد فرزندى.

تفسير

- وقتى كه اهل شرك و خلاف منغمر در شهوات و لذّات جسمانى شدند و خداوند بآنها مهلت داد و از اين مهلت سوء استفاده كردند و بر طغيان و سركشى خود افزودند خداوند مسلّط ميفرمايد بر آنها شياطين انسى و جنّى را كه تحريك كنند و برانند آنها را بجانب مقاصدشان مانند حيوانيكه صاحبش بسيخ يا چوب آنرا براند چون لفظ از بر اين قبيل تحريك اطلاق ميشود اگر چه اصلا بمعناى جنباندن است خلاصه آنكه كاملا ملك طلق شيطان ميشوند و مهارشان بدست او ميآيد چنانچه قمّى ره قريب باين معانى را نقل نموده و بنابراين معناى فرستادن خداوند همان دادن تسلط است بشياطين در اثر معصيت بسوء اختيار بندگان و لذا خداوند متعال به پيغمبر خود ميفرمايد تعجيل در هلاك و عذاب آنها منماى ما براى فرا رسيدن موعد ايّام مهلت آنها شماره ميكنيم و ميدانيم از عدد انفاس آنها معدودى بيش باقى نمانده چنانچه در كافى و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد تعداد انفاس است نه ايّام چون احصاء ايّام كار خلق است و احصاء انفاس شأن خالق و در نهج البلاغه است كه نفس مرد گام او است بسوى مرگ و نيز فرموده هر معدودى منقضى و هر متوقعى آينده است خلاصه آنكه در آتيه نزديكى از شرّ آنها راحت خواهى شد و خداوند محشور ميفرمايد اهل تقوى و پرهيزكارى را كه محبوب حقّند و اعمالشان مرضى او است بسوى رحمت واسعه خود مانند قوميكه وارد شوند از راه دور بر پادشاهى كه اميدوار نموده باشد ايشانرا بكرامت و انعام خود در حاليكه سوار باشند بر ناقه‌هاى نجيب بهشتى كه ملائكه بامر خداوند بعد از بيرون آمدنشان از قبر براى استقبال و تشريفات ورودشان بمحشر حاضر نموده‌اند با ساز و برگ تمام از طلا و ديبا و حرير بهشتى مزيّن به درّ و ياقوت‌

جلد 3 صفحه 493

و زبر جد پس پرواز كنند بسوى محشر هر يكنفر پرهيزكار با سه هزار ملك در هر يك از جلو و يمين و يسار يكهزار ملك كه با او باشند تا بدر بهشت برسند و از آنجا ببعد تشريفاتش مفصل‌تر است كه در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام ذكر شده و حقير بملاحظه اختصار نقل ننمودم و در مقابل ايشان خداوند سوق ميدهد گناهكاران را بسوى جهنّم مانند حيوانات تشنه كه در كنار آب ورود نمايند دسته جمع و پا برهنه و بعد معلوم شود كه آب نيست و آتش است و بر عطش آنها افزوده گردد و در ذيل حديث قمّى ره علاوه شده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بامير المؤمنين عليه السّلام فرمود و اللّه اى على پرهيزكارانى كه باين احترام وارد محشر ميشوند و خداوند در باره ايشان فرموده‌ يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً شيعيان تواند و تو امام ايشانى چون در هر دو روايت راوى اصلى حديث امير المؤمنين عليه السّلام است كه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تفسير اين آيه را سؤال نموده و آنحضرت جواب فرموده بنحوى كه اجمالا بيان شد و دارا و واجد و مالك نميشوند احدى از اهل محشر شفاعت را كه از كسى بنمايند يا كسى در باره آنها بنمايد چون تلبّس بفعل يا بصدور فعل است از فاعل يا بوقوع آن بر مفعول و هيچ كس بهيچ عنوان قادر نيست متلبّس بشفاعت شود مگر داراى عهد ولايت امير المؤمنين و ائمه اطهار عليهم السلام باشد از جانب خدا چنانچه در كافى و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و در كافى و فقيه و تهذيب و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كسيكه وصيّت كامل نكند در هنگام مرگش مروّت او ناقص است و بعد از سؤال از كيفيّت آن دعاء مفصّلى تعليم فرمود كه در صافى و غيره مذكور است و از آن استفاده ميشود كه مراد از عهد الهى كه موجب تلبّس بشفاعت است در آخرت اعتراف بتمام عقائد حقّه است صريحا باصول و اجمالا بفروع در وقت ظهور امارات مرگ و از بعضى روايات استفاده ميشود محبوبيّت تجديد اين عهد در هر صبح و شام و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه چون قريش گفتند خداوند ملائكه را براى خود اولاد اناث قرار داده اين آيه در ردّ آنها نازل شد و بعضى ولدا بسكون لام كه جمع ولد است قرائت نموده‌اند در هر حال پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مأمور شده كه در جواب آنها بفرمايد مرتكب بهتان عظيم‌

جلد 3 صفحه 494

و قول منكر شنيع فظيعى شديد كه نزديك شد آسمانها از اثر سوء آن شكافته و منشق و پاره پاره شود و نيز زمين منشقّ و متلاشى و متفرّق گردد و در اثر آن كوهها منهدم و ويران شود چون اگر اين اوضاع در عالم براى امرى روى دهد چيزى سزاوارتر از اين بهتان بزرگ نيست و كلمه هدّا يا مفعول مطلق است براى فعل مقدّر كه تهدّ باشد يا مفعول له است براى تخرّ يعنى تخرّ الجبال و تهدّ هدّا يا تخرّ الجبال للهدّ و همه اين انقلابات براى آنستكه قرار داد فرقى از قبيل يهود و نصارى و قريش كه قبلا ذكر شد براى خداوند اولاد و سزاوار نيست براى خدا كه كسى را اولاد خود قرار دهد و هر چه براى خدا سزاوار نباشد صدورش از حقّ محال است چون خداوند مثل و مانند و شبيه و عديل و نظير ندارد و محتاج نيست و از هر عيب و نقصى منزّه و مبرّى است ..

لا يَملِكُون‌َ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَن‌ِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحمن‌ِ عَهداً (87)

مالك‌ نميشوند شفاعت‌ ‌را‌ مگر كسي‌ ‌که‌ گرفته‌ ‌باشد‌ نزد خداوند رحمن‌ عهد و پيماني‌:

لا يَملِكُون‌َ الشَّفاعَةَ نه‌ كسي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ شفاعت‌ ميكند ‌به‌ ‌هر‌ جا پناه‌ به‌برند ‌آنها‌ ‌را‌ راه‌ نميدهند و قابليت‌ شفاعت‌ ندارند. و نه‌ مي‌توانند شفاعت‌ اتباع‌ و اولاد و بستگان‌ ‌خود‌ ‌را‌ بكنند.

إِلّا مَن‌ِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحمن‌ِ عَهداً ‌که‌ خداوند ‌هم‌ قابليت‌ شفاعت‌ بآن‌ها داده‌ ‌که‌ شفعاء روز قيامت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ شفاعت‌ كنند، و ‌هم‌ اجازه شفاعت‌ بآن‌ها داده‌ ‌که‌ شفاعت‌ اهل‌ و اولاد و رفقاء و بستگان‌ و اتباع‌ ‌خود‌ ‌را‌ كنند، و ‌اينکه‌ عهد و پيمان‌ مخصوص‌ اهل‌ ايمان‌ ‌است‌، زيرا شفعاء روز محشر انبياء و اوصياء و قرآن‌ و مؤمنين‌ هستند

جلد 12 - صفحه 487

‌که‌ ‌هر‌ مؤمني‌ ‌پس‌ ‌از‌ نجات‌ حق‌ هفتاد نفر ‌را‌ دارد ‌که‌ شفاعت‌ كند، و شفاعت‌ عامه‌ مخصوص‌ بحضرت‌ رسالت‌ و صديقه طاهره‌ و ائمه‌ اطهار ‌عليهم‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌ حدي‌ ‌بر‌ ‌آن‌ ها قرار نداده‌ ‌هر‌ كس‌ ‌را‌ بخواهند شفاعت‌ مي‌كنند، و ‌آنها‌ ‌غير‌ مؤمنين‌ و دوستان‌ ‌خود‌ ‌را‌ شفاعت‌ نميكنند، و شفاعت‌ خاصّه‌ شفاعت‌ ساير شفعاء ‌است‌ كساني‌ ‌که‌ بآنها خدمت‌ كردند و منتسب‌ شدند. قرآن‌ كساني‌ ‌که‌ تلاوت‌ كردند و ‌به‌ دستورات‌ ‌آن‌ عمل‌ كردند، ايام‌ مثل‌ شهر رمضان‌ ليالي‌ متبركه‌ ‌هر‌ ‌که‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آنها‌ عبادت‌ كردند و ‌به‌ وظايف‌ ‌آن‌ عمل‌ كردند، اطفال‌ مؤمنين‌ پدر و مادر ‌خود‌ ‌را‌، مؤمنين‌ عيال‌ و فرزندان‌ و كساني‌ ‌که‌ بآنها احسان‌ كردند، علماء كساني‌ ‌که‌ احترام‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نگاه‌ داشتند و بآنها خدمت‌ كردند و ‌به‌ دستور ‌آنها‌ عمل‌ كردند.

و ‌از‌ امور مهمه‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ جميع‌ ‌اينکه‌ شفعاء حق‌ مخاصمه‌ ‌هم‌ دارند كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌به‌ ‌آنها‌ ظلم‌ كردند و مخالفت‌ كردند و حق‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مراعات‌ نكردند.

ويل‌ لمن‌ ‌کان‌ شفعائه‌ خصمائه‌.

]

(آیه 87)- و اگر تصور کنند که در آنجا از طریق شفاعت می‌توانند به جایی برسند، باید بدانند که «آنها هرگز مالک شفاعت (در آنجا) نیستند» (لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ). نه کسی از آنها شفاعت می‌کند، و به طریق اولی قادر بر آن نیستند که از کسی شفاعت کنند.

«مگر کسی که نزد خداوند رحمان عهد و پیمانی دارد» (إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً).

تنها این دسته‌اند که مشمول شفاعت شافعان می‌شوند و یا مقامشان از این هم برتر است و توانایی دارند از گنهکارانی که لایق شفاعتند شفاعت کنند.

ج3، ص106

منظور از عهد هر گونه رابطه با پروردگار و معرفت و اطاعت او، و همچنین ارتباط و پیوند با مکتب اولیای حق، و هر گونه عمل صالح می‌باشد.